Luật Bảo hiểm xã hội 2024 (có hiệu lực từ ngày 1/7/2025) có quy định về người lao động theo hợp đồng không chính thức cũng phải đóng bảo hiểm xã hội.
Theo điểm a khoản 1 Điều 2 Luật Bảo hiểm xã hội 2024 (có hiệu lực từ ngày 1/7/2025) quy định người lao động là công dân Việt Nam thuộc đối tượng tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc bao gồm:
Người làm việc theo hợp đồng lao động không xác định thời hạn, hợp đồng lao động xác định thời hạn có thời hạn từ đủ 01 tháng trở lên, kể cả trường hợp người lao động và người sử dụng lao động thỏa thuận bằng tên gọi khác nhưng có nội dung thể hiện về việc làm có trả công, tiền lương và sự quản lý, điều hành, giám sát của một bên.
Như vậy, theo quy định nêu trên, người làm việc theo hợp đồng không chính thức (không mang tên hợp đồng lao động) nhưng có nội dung thể hiện về việc làm có trả công, tiền lương và sự quản lý, điều hành, giám sát thì thuộc đối tượng phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc.
Căn cứ đóng bảo hiểm xã hội được quy định tại Điều 31 Luật Bảo hiểm xã hội 2024 như sau:
- Tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc được quy định như sau:
+ Người lao động thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do Nhà nước quy định thì tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội là tiền lương tháng theo chức vụ, chức danh, ngạch, bậc, cấp bậc quân hàm và các khoản phụ cấp chức vụ, phụ cấp thâm niên vượt khung, phụ cấp thâm niên nghề, hệ số chênh lệch bảo lưu lương (nếu có);
+ Người lao động thuộc đối tượng thực hiện chế độ tiền lương do người sử dụng lao động quyết định thì tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc là tiền lương tháng, bao gồm mức lương theo công việc hoặc chức danh, phụ cấp lương và các khoản bổ sung khác được thỏa thuận trả thường xuyên, ổn định trong mỗi kỳ trả lương.
Trường hợp người lao động ngừng việc vẫn hưởng tiền lương tháng bằng hoặc cao hơn tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc thấp nhất thì đóng theo tiền lương được hưởng trong thời gian ngừng việc;
+ Đối tượng quy định tại các điểm đ, e và k khoản 1 Điều 2 Luật Bảo hiểm xã hội 2024 thì tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc do Chính phủ quy định;
+ Đối tượng quy định tại các điểm g, h, m và n khoản 1 Điều 2 Luật Bảo hiểm xã hội 2024 được lựa chọn tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc nhưng thấp nhất bằng mức tham chiếu và cao nhất bằng 20 lần mức tham chiếu tại thời điểm đóng.
Sau ít nhất 12 tháng thực hiện đóng bảo hiểm xã hội theo tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội đã lựa chọn thì người lao động được lựa chọn lại tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội;
+ Tiền lương làm căn cứ đóng bảo hiểm xã hội bắt buộc thấp nhất bằng mức tham chiếu và cao nhất bằng 20 lần mức tham chiếu tại thời điểm đóng.
Việc đưa người lao động theo hợp đồng không chính thức vào diện phải tham gia bảo hiểm xã hội bắt buộc từ ngày 1/7/2025 là bước tiến quan trọng trong việc mở rộng lưới an sinh xã hội, bảo vệ quyền lợi của người lao động trên thực tế – đặc biệt là nhóm lao động dễ bị tổn thương như giúp việc gia đình, lao động tự do được thuê khoán, hay những người làm việc theo các “hợp đồng miệng”, “hợp đồng khoán việc” mà thực chất vẫn chịu sự quản lý, điều hành.
Chính sách mới phản ánh tư duy tiến bộ trong xây dựng pháp luật: Không còn coi trọng tên gọi hợp đồng mà tập trung vào bản chất quan hệ lao động. Tuy nhiên, để triển khai hiệu quả, cơ quan chức năng cần có hướng dẫn cụ thể, dễ hiểu, đồng thời tăng cường thanh tra, kiểm tra để ngăn chặn tình trạng “lách luật” bằng cách né tránh ký hợp đồng hoặc ghi mức lương thấp hơn thực tế nhằm trốn đóng Bảo hiểm xã hội.
Về phía người lao động, cần nâng cao nhận thức và ý thức tự bảo vệ quyền lợi hợp pháp của mình. Khi được tham gia Bảo hiểm xã hội, họ sẽ có cơ hội tiếp cận các chế độ ốm đau, thai sản, tai nạn lao động, hưu trí… – những phúc lợi thiết yếu giúp ổn định cuộc sống về lâu dài, nhất là khi về già hoặc không còn khả năng lao động.
Sự thay đổi chính sách lần này không chỉ là câu chuyện kỹ thuật pháp lý, mà còn là một bước tiến về công bằng xã hội, bảo đảm “không ai bị bỏ lại phía sau” trong lưới an sinh quốc gia.
Nguồn: Theo Tạp chí Lao động và Công đoàn